طلبگی و هزار و یک ...

بسم الله الرحمن الرحیم  

عنوان مقاله: حجامت آنچه بدان امر شدیم ولی فراموشش کردیم.

موضوع مقاله: حجامت و کیفیت آن در احادیث و طب جاری

هدف مقاله:آشنایی باجایگاه حجامت در شریعت اسلام

ساختار مقاله:احادیث حجامت،ایام حجامت،محل های حجامت،شرائط حجامت شونده،رعایت های زمان حجامت،حجامت در کشورهای مختلف ونتیجه.

بدنه مقاله :

مقدمه:

وَ ما آتاکم الرسولُ فَخُذوه و ما نهاکم عَنه فانتَهوا و أتقوا الله إنّ اللهَ شَدیدُ العِقاب (سوره حشر، آیه 7)

ثُم صَعِدنا إلی سماءِ السابعةٍ – فما مررت بملکٍ من الملائکةِ – الّا قالوا یا محمدُ اِحتَجِم – وأمُر أُمَتَکَ بِالحِجامَة¹. (تفسیرالمیزان ذیل آیه ی 1 سوره ی اسراء درباره ی معراج پیامبر(ص). )

حجامت اصطلاحاً به روشی از خونگیری همراه با بادکش کردن اطلاق می شود که در درجه ی اول برای پیشگیری و بعد در درمان بسیاری از بیماری ها مؤثر است. این امر دارای سابقه ی تاریخی هفت هزار ساله می باشد و به عنوان یک سنت الهی

_____________________________________

1-    بحارالانوار (ط  - بیروت)، ج18’ص326.

بین پیامبران گذشته نیز مرسوم بوده است. طبق روایات پیامبر(ص) نیز قبل از بعثت ازاخدعین (دو رگ پشت گردن) حجامت می کردند تا این که جبرئیل ایشان را به حجامت در بین دو کتف امر فرمود.[1] و بنا بر سنت ایشان ائمه اطهار(علیهم السلام) نیز حجامت می کرده اند و دیگران رادر موارد گوناگون به انواع مختلف آن سفارش می فرموده اند. امر حجامت طبق احادیث وارده به صورت کامل توضیح داده شده است که به آن خواهیم پرداخت. حسن ختام مقدمه را این حدیث از پیامبر قرار می دهیم: و لَقَد أوصانی جِبرئیلُ بِالحَجمِ حتی ظَنَنتُ أنّهُ لا بُدَّ منه.² آنچنان جبرئیل مرا به حجامت امر فرمود که گمان بردم بر امت من واجب خواهد شد.

                                           بدنه مقاله:

حجامت به عنوان یک روش پیشگیری و درمانی از هفت هزار سال پیش رایج بوده است تا آنکه پس از بعثت پیامبر توسط ایشان و معصومین (صلوات الله علیهم اجمعین) روش صحیح آن و محل های متفاوت و فایده هر کدام از آن ها و همچنین اعمال قبل و بعد ان به مردم تعلیم داده شدو در زمان حیات ابو علی سینا و دیگر اطباء اسلامی از جمله زکریای رازی، سید اسماعیل جرجانی، عقیلی خراسانی به جایگاه اصلی خود رسید ولی متأسفانه از زمان حکومت پهلوی و وارد شدن فرهنگ و علم غربی و متروک و منزوی شدن طب اصیل اسلامی رفته رفته از جایگاه خود فاصله گرفت تا آنکه در چندین سال پیش به عنوان یک امر غیر بهداشتی و خطرناک کاملاً مترود شد و فقط عده ای از علماء به دلیل روایات متعدده و از باب استحباب اسم آنرا زنده نگه داشته و خود در خانه و یا در مطب پزشکان معتقد بدان می پرداختند. این امر بسیار باعث تأسف است که منابع اصیل طب سنتی و در واقع اسلامی ما کنار گذاشته شود و با تبعیت از غرب به جای پیشگیری و درمان به وسیله ی طبیعت و گیاهان دارویی و اعمال بدون عوارض و مفید به داروهای شیمیایی همراه با عوارض و مسکن هایی که فقط درد را ساکت می کنند ولی درمان نمی کنند رو بیاوریم و همچنین در بسیاری از موارد که این داروها عمل نمی کند به جراحی رو بیاوریم و عضو را خارج کنیم و به جایش مصنوعی آن و یا عضو شخص دیگری را جایگزین کنیم. حال آنکه طبق احادیث ما برای هر دردی دوایی موجود می باشد. یکی از تفاوت های ریشه ای طب جاری با طب سنتی جزء نگر بودن طب جاری می باشد در حالی که طب اصیل اسلامی با پایه ی مزاج شناسی و توجه به طبایع اربعه (دم – صفرا – سودا – بلغم) بدن را به شکل یک هیأت متحد و مرتبط می داند که در درمان بسیار تأثیر دارد و کلام مجال صحبت در آن را ندارد. به موضوع بحث بر می گردیم با توجه به این حدیث:

قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلّم): الداء ثلاثة و الدواء ثلاثة و اما الداء فالدّم و المرّة و البلغم. فدواء الدم الحجامة و دواءُ البلغم الحمّام و دواء المرّة المشی¹ .

نشانه های زیادی خون: از جمله نشانه های آن می توان به: جوش ها و دمل های پوستی – خارش بدن – سرگیجه به خصوص در هوای گرم – خواب آلودگی  – دمای بالای بدن – فشار بالا – انرژی و هیجان زیاد – زیاد خمیازه کشیدن- سرخی چهره و رگ های برجسته اشاره نمود. البته تمامی این موارد می تواند تأثیر گرفته از عوامل دیگر نیز باشد پس در تمامی موارد مشاوره با یک فرد با تجربه لازم می باشد.

ایام و ساعات حجامت:

با توجه به احادیث هرگاه ضرورت در امر حجامت پیش آمد مراعات زمان  ضرورت ندارد و به همراه صدقه وآیة الکرسی با توکل بر خدا می توان حجامت کرد.

اما از آنجا که احادیث فراوانی در مورد ایام حجامت موجود می باشد ما به طور خلاصه نتیجه ی آن ها را می گوئیم:

بهترین ایام حجامت از دوازدهم ماه قمری الی پانزدهم و همچنین 17 و 19 و 21 آن می باشد و از __________________________________

1- (بحارالانوار، ج 73، ص 78).

لحاظ ایام هفته بهتر است در روزهای یکشنبه، دوشنبه، سه شنبه و پنجشنبه صورت گیرد و ساعت آن باید از صبح تا قبل از غروب آفتاب باشد.

همچنین طبق روایتی از امام کاظم علیه السلام هفتم و چهاردهم حزیران (به قولی مطابق با 29 خرداد و 5 تیر) نیز بسیار مناسب می باشد (در ضمن هوا نباید طوفانی و نامناسب باشد).

محل های حجامت و فواید هر یک:

1- روی سر به اندازه ی یک وجب از نوک بینی به سمت بالای سر که پیامبر آن را «مغیثه» ( فریاد رسنده) می نامیدند، این نوع از حجامت منافع بسیاری دارد از جمله درمان: آبریزش و گرفتگی و پلیپ و انحراف بینی، جوش های روی پیشانی و پوست سر، درد شقیقه ها، تب دائم و تب مالت، ریزش مویی که از جلو سر آغاز شده باشد، آبله و قرمزی چشم، ضعف حافظه و نقصان قدرت تفکر، سنگینی گوش و زبان (لکنت)، صرع، غش و تشنج، گرفتگی رگ های داخل مغز و ضایعه و سیاهی در قسمت جلوی مغز.

2- بالای سر محل پیچ موها که به اندازه ی یک وجب بالای ابروها می باشد و پیامبر آن را «منقذه» (رهایی بخش) می نامیدند.

فواید آن: کسانی که سکته ی مغزی کرده اند، جوش های روی سر، برای بهبود چشم، درد دندان های عقل و آسیا، کسانی که به خواب های سنگین می روند، برای اشخاص فلج، برای بیماران مبتلا به پارکینسون، برای کسانی که به بیماری های ام اس دچار هستند و ...

3- حجامت در پشت سر و محل گودی که برای کودکان مفید است و همچنین باعث بهبود سنگینی سر می شود ولی مداومت بر آن باعث فراموشی و نسیان می شود.

4- حجامت زیر چانه که نافع زخم های لب و تب خال ها و درد دندان های جلو و پایین و همچنین بوی بد دهان است.

5- حجامت بین دو کتف برای کسانی که دچار نفخ معده و یا بی اشتهایی هستند، و کسانی که حرارت در آنها غالب می شود که در اصطلاح گر گرفتگی دارند و احساس داغی در قسمت سینه و پلو می کنند، و نیز کسانی که درد پهلو در قسمت راست و چپ دارند، و حتی برای قفسۀ سینه نافع است. همچنین برای زنانی که ناراحتی پستان دارند و از درد آن رنج می برند و به هنگام آمیزش با همسر احساس ناراحتی می کنند و برای زنانی که شیرشان کم است و یا پستانشان خشک شده است و برای راه اندازی جریان شیر مادر مفید است. این نوع حجامت، برای کسانی که مبتلا به بیماری های آسم و ذات الرّیه (ذات الجنب) می باشند مؤثر است و برای کسانی که از زخم معده و دل پیچه های مزمن و سنگین شدن معده و دل ضعفه در ناراحتی به سر می برند، نافع است.

6- حجامت کمربرای دردکمروسردشدن پهلوها وبواسیرو انشقاق مفید است.به شرطی که این عمل چندبار انجام شود.این حجامت برای پروستات ودرد بیضه ها وسوزش ادراری مردان وجوش هایی که در پشت ران ظاهر می شود نیز نافع وبرای سستی عضلات وپای افراد فلج وقطع نخاعی ها مؤثر وبرای کسانی که از نظر قوی باه(مردی)ضعیف هستند وبچه دار نمی شوندو افرادی که زود انزال می شوند وقادر به نزدیکی با همسرخود نیستند،مفید خواهد بود.

7- حجامت پشت ساق پا از علایم پرخون بودن شکم و ران ها، داغ شدن و خارش و درد در این قسمت ها می باشد. این حجامت برای سرد شدن کلیّه ها مفید است و از عفونت کلیه ها و سنگ کلیه جلوگیری می کند و سبب می شود که ادرار روان شود و خارش زیر بیضه ها از بین برود. همچنین در زنانی که عادت ماهیانۀ نامنظم دارند و دیر به دیر عادت می شوند و یا نمی شوند و از عادت ماهیانه افتاده اند و نیز آن دسته از زنان که کیست رحم و فیبرم و یا تومور دارند و یا زنانی که رحم آنها، نمی تواند نطفه و جنین را حمل نماید و دچار سقط جنین می شوند و در برخی از زنان که در دوران بارداری بچه را 4 الی 6 ماهه سقط می کنند و یا زنانی که احساس می کنند در دیوارۀ فرج گوشت اضافه دارند، نافع است. همچنین برای جوش ها و دمل هایی که در اطراف کمر و مقعد و بیضه ها و ران ها مشاهده می شود، مفید است. این که در این قسمت احتمال دارد غش شدید دیده شود، برای آن دسته از افرادی است که قبل از حجامت مایع مصرف نمی کنند و خون آنها کم و غلیظ شده است.

این افراد در اثر حجامت و حرکت خون های زیر پوستی و مویرگ ها، که در هنگام حجامت ساق پا، خون از بالا به طرف پایین سرازیر می شود و چون این خون غلیظ و کثیف و همراه با چربی سوخته است، در جدارۀ رگ ها گیر می کند و باعث ساکن شدن خون یا کندی حرکت آن می شود و از رسیدن خون به این ناحیه جلوگیری کند یا در قسمت بالای بدن در قسمتی توقف کند و آن قسمت سنگین شود و شخص دچار ضعف و غش گردد.

8- حجامت قسمت پاشنه و غوزک پا نه تنها برای رفع خارش نافع است، بلکه برای سردی پا و نقرس و درد انگشتان و مچ پا که در اثر در رفتگی دچار درد شده یا آب آورده است، مفید می باشد و کسانی که در قسمت پاشنۀ پا احساس  استخوان اضافه دارند و کسانی که پاهایشان داغ می شود و درمچ پا احساس گرگرفتگی و حرارت و تب می کنند و نیز افرادی که به خاطر سردی پا در فصل زمستان چند جوراب روی هم می پوشند، بسیار نافع است.

شرایط فرد حجامت شونده:

سن: هر فرد از سن چهارماهگی می تواند حجامت کند. به نقل از امام رضا(علیه السلام) در رساله ی ذهبیه فاصله ی حجامت از سن 20 سالگی به بعد به اندازه سن افراد بستگی دارد یعنی فرد 20 ساله هر 20 روز یک مرتبه و فرد 30 ساله هر سی روز یک مرتبه و به همین ترتیب.

افرادی که حجامت برای آن ها مناسب نمی باشد:

زنان باردار- زنان در دوران قاعدگی – افرادی که دچار غلبه ی بلغم می باشند – افرادی که دچار یبوست شدید می باشند (در دو مورد آخر باید پس از رفع مشکل یعنی گرم کردن بدن به وسیله ی حمام گرم و ماساژ برای بلغم و استفاده از مسهل برای یبوست استفاد کرد) – در ضمن افادی که دارای فشار بالا هستند و یا از قرص فشار و رقیق کننده خون استفاده می کنند باید قبل از حجامت با حجام مشورت کنند.

آنچه قبل از حجامت باید رعایت شود:

استفاده از مایعات و غذاهای رقیق کننده ی خون مانند: آلوبخارا – کاهو – کاسنی – اناب – زرشک – انار ملس و مرکبات

ممنوعیت فعالیت های سنگین، حمام طولانی یااستخر و یا مقاربت جنسی تا 12 ساعت قبل،عدم استفاده از دخانیات، حتماً با شکم پر و سیر برای حجامت اقدام کند.از 12 ساعت قبل تخم مرغ نخورده باشد.

آنچه بعد ازحجامت باید رعایت شود:

خوردن شربت سکنجبین و یا عسل – انار ملس –عدم استفاده از نمک تا 3 ساعت پس از حجامت، بهتر است 12 ساعت قبل و بعد از حجامت لبنیات مصرف نشود-

عدم مقاربت جنسی و حمام و کار سنگین تا 12 ساعت.

کیفیت حجامت به نقل از رساله ی ذهبیه ی امام رضا(علیه السلام) و دیگر معصومین:

ابتدا حجامت باید در صورت پر بودن شکم صورت بگیردو

محل حجامت باید توسط روغن زیتون، روغن مالی شود و آنقدر بادکش شود تا محل آن سرخ شود و سپس به سرعت تیغ زده شود و مقدار بادکش های پس از آن باید فرد باشد مستحب است شخص اولین خون خود را ببیند که طبق احادیث ایمنی از درد چشم می باشد و سفارش شده که به هنگام حجامت آیه الکرسی قرائت شود و این دعا را بخوانند:

أعوذُ بِاللهِ الکریم فِی حِجامَتی مِن العَینِ فِی الدَم و مِن کُلِّ سُوءٍ وَ إعلالٍ وأمراضٍ و أسقامٍ و أوجاعٍ و أساَلُکَ العافیةَ و المعافاةَ و الشفاءَ من کلِّ داءٍ.¹

تاریخچه ی ممنوعیت حجامت در ایران:

اولین بیمارستان به نام «فیروزآبادی» در شهر ری به سال 1323 هجری قمری (در حدود صد سال پیش، سال تأسیس بیمارستان فیروز آبادی) بنا نهاده شد و جمعی از فرزندان دربار برای آموزش علم پزشکی راهی فرانسه شده و بعد از تعلیم در بیمارستان مشغول به کار شدند و بعد از چند ماه مشاهده کردند که کسی

______________________________________

1-(بحارالانوار، ج 59، ص 117).

از آن بیمارستان استقبال نمی کند و فقط افرادی مراجعه می کنند که در اثر چاقوکشی و یا پرتاب از بلندی دچار جراحت شده اند و از بیماران دیگر و کسانی که از ناراحتی هایی مانند سردرد و قلب درد و پا درد و کمردرد و آرتروز و ... رنج می برند، خبری نیست. این امر برای پزشکان سنگین بود و مسئول بیمارستان، که شخصی فرانسوی بود، گفت که تا وقتی حجامت در ایران هست، شما نمی توانید طبابت کنید. برای رفع این معضل می بایست به مجلس نامه بنویسید و از آنان بخواهید که حجامت را لغو کنند. نامه ای تهیه و به مجلس ارسال گردید. این قضیه در آن مجلس مطرح شد و عده ای مخالفت کردند و گفتند که سنت پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) می باشد و این سنّت حسنه را نمی توان برچید. پزشکان پیشنهاد کردند که این کار در فصل بهار و پاییز انجام شود. یک سال گذشت و پزشکان دوباره نامه ای به مجلس فرستاده و در آن نوشتند: «مشاهده کردید که هیچ اتّفاقی نیفتاد، پس بخواهید این کار را فقط در فصل بهار انجام دهند و از حجامت در فصل پاییز هم جلوگیری شود». لذا بیماری ها بیشتر شد، چرا که در فصل تابستان و پاییز و زمستان دیگر نمی توانستند حجامت کنند و کسانی که دچار درد می شدند به پزشک مراجعه می کردند، در نتیجه بیمارستان از رونق بیشتری برخوردار گردید، بعد از سه الی چهار سال پزشکان از مجلس خواستند که حجامت را به کلی ممنوع کنند، چرا که علم پزشکی پیشرفت کرده و بهتر می تواند مداوا کند و به جای حجامت می توانند خون بدهند. مجلس آن زمان به کلیۀ ژاندارم ها دستور داد که در هر جای ایران اگر کسی حجامت کند، او را مورد ضرب و شتم و شکنجه و زندان قرار دهند و حجامتگران آن زمان از ترس این گونه احکام صادره، دیگر حجامت را کنار گذاشتند.

پس از آن ماجرا، بیماری ها به طرف مردم هجوم آورد. بیماریهایی چون فلج اطفال، عقب ماندگی ذهنی، سکته های قلبی و مغزی و بیماری های اعصاب و روان و کمر درد و نازایی و درد کلیه و پروستات و سیاتیک و ... تاکنون نیز عوارض و تبعات این فرهنگ شوم غرب در بین مردم عوام جای گرفته است.

تحقیقات در خصوص حجامت در آلمان:

آقای یوهان آبل پزشک آلمانی در کتاب خود با عنوان «حجامت شیوه ی درمان آموزش شده» که در سال 1997 چاپ شده، در مورد حجامت می گوید:

«من اعتقاد راسخ دارم که نه تنها امروز بلکه برای همیشه، امر حجامت را در درمان بیماری ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده ای است که در خود تنظیمی کردن عملکرد بدن انسان دخالت دارد. امری که هرگز با روش های دیگر نمی توان آن را جایگزین کرد.مطالعات ما نشان می دهد که در آلمان می توان 75 درصد بیماری ها را با شیوه های درمان طبیعی از جمله حجامت مداوا کرد». وی در کتاب خود از بیمارانی نام می برد که تنها با یک بار حجامت، بیماری چندین ساله شان بهبود یافته است و می افزاید: «جان کلام این که چگونه می توان شیوه ی درمانی حجامت را به دلیل اینکه متعلق به دوران قرون وسطی است، نادیده گرفت و از کاربرد آن صرف نظر کرد؟ در صورتی که می تواند در کوتاه ترین زمان ممکن، بدون ایجاد عوارض جانبی و هزینه گران و وقت گیر، باعث بهبود بیماری در یک مرحله شود». وی ضمن مقایسه حجامت با سایر روش های درمانی اظهار می دارد:

«پزشکی که با اثرات و کاربرد بادکش و حجامت در درمان بیماری های گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بیماری بدون تردید، ابتدا در اندیشه ی انجام حجامت است و بعد درمان های دیگر، زیرا در شرایط امروزی و با تعدد مراجعات، عملاً ثابت شده که بادکش و حجامت آسان ترین و سریع ترین روش درمان است».

نتیجه:

امید است با شناخت و توجه بیش از پیش به توصیه های معصومین(علیهم السلام) در تمامی زمینه ها به خصوص طب اسلامی و به کار بستن آنها شاهد کمشدن بیماری ها در میان شیعیان باشیم تا آنجا که حرف اوّل را در این زمینه و تمامی زمینه ها جامعه ی شیعی زده باشد تا خود دعوتی به دین و معارف اسلام باشد.

کلید واژه های اصلی مقاله:

حجامت . درمان.پیشگیری. طب جدید .بیماری.علم . اسلام.

منابع مقاله:

1-  قران کریم

2-  بحارالانوار

3-   قانون حجامت وفصد (رهنمود های چهارده معصوم) محمد ابراهیم آوازه

4-   تاریخ طب (پایان نامه دکتر مجید خلیلی)